Uczniowie z wadami wymowy stają się z czasem zastraszeni i nieśmiali, albo przeciwnie agresywni i złośliwi. Mają też problemy z nawiązaniem pozytywnych kontaktów z rówieśnikami, są narażeni na kpiny kolegów.

Zaburzenia mowy mogą być różne, od drobnych nieprawidłowości w wymawianiu głosek po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem. Prawidłowy rozwój mowy przebiega etapami, w których występują pewne cechy charakterystyczne dla danego wieku.

Dziecko trzyletnie

• Ma prawo nie wymawiać głosek sz, ż, cz, dż  i trudnych grup spółgłoskowych.
• Głoska r może być wymawiana jako j lub l,   ewentualnie ł.
• Ma prawo zmiękczać głoski s,z,c,dz, sz, ż, cz, dż.
• Może zamiast f występować ch i odwrotnie.
• Brak wyraźnych końcówek w wypowiadanych wyrazach.

 

Dziecko czteroletnie 

• Obserwuje się, że głoski sz, ż, cz, dż bywają jeszcze zamieniane na s, z, c, dz lub ś, ź, ć dź.
• Głoska r może być nadal zamieniana na j, l lub ł (opóźnienie pojawienia się tej głoski u dziecka nie powinno jeszcze niepokoić).
• Występuje upraszczanie grup spółgłoskowych, ale rzadsze.

 

Dziecko pięcioletnie 

• Około 50 % dzieci nie wymawia głosek sz, ż, cz, dż, r zastępując je innymi głoskami.

 

Dziecko sześcioletnie

• Około 20 % dzieci nie wymawia głosek sz, ż, cz, dż, r.

 

Dziecko siedmioletnie

• Wymowa powinna być prawidłowa. Wszystkie głoski mówione prawidłowo, czysto, bez zniekształceń, bez zastępowania przez inne głoski.

 

W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek zaburzeń u dziecka, rodzice powinni skontaktować się z logopedą, gdyż nawet nieznaczne trudności, jeśli nie są usunięte w porę, utrzymują się i stają się wadami wymowy. 

Wady wymowy
Do najczęściej występujących wad wymowy wymagających interwencji logopedy zaliczamy te o charakterze zniekształcenia brzmienia głosek, oraz wszelkie zastępowanie głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi są to: 

1. Sygmatyzm (seplenienie) 

• Jest to wada wymowy zwana inaczej seplenieniem, polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek zębowych, które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy grupy:

S, z, c, dz - głoski syczące 

Š, ž, č, dż -głoski szumiące 

Ś, ź, ć, dź - głoski ciszące 

Rozróżnia się kilka podstawowych rodzajów seplenienia:

• seplenienie międzyzębowe - w czasie wymowy głosek jednego z szeregów, albo wszystkich trzech język wsuwa się między zęby, wada ta nie ustępuje samoistnie, lecz wymaga wielu ćwiczeń z terapeutą. 
• seplenienie boczne - dotyczy również głosek trzech szeregów, podczas wymowy język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy nieprzyjemne brzmienie. 
• seplenienie wargowozębowe - język nie bierze udziału w ich wymowie. Głoski wymawiane są wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak podczas wydmuchiwania powietrza. 
• sygmatyzm nosowy - przy artykulacji głosek powietrze wydostaje się przez nos 
• sygmatyzm krtaniowy 
• sygmatyzm gardłowy 
• ostre gwiżdżące s 
• Przyczynami seplenienia może być: nieprawidłowa budowa narządów mowy, upośledzony słuch, naśladownictwo, nieprawidłowy zgryz oraz niesprawność języka i warg.

 

2. Rotacyzm (reranie)

• Wada ta zwana inaczej reraniem polega na nieprawidłowej realizacji głoski r. Przyczyną nieprawidłowej wymowy głoski r może być między innymi budowa anatomiczna języka (np. zbyt krótkie wędzidełko), obniżony poziom słuchu, słaba zdolność koncentracji uwagi na dźwiękach mowy, opóźniony rozwój ruchowy, opóźniony rozwój umysłowy i nieprawidłowe wzorcewymowy z otoczenia dziecka. 

 

3. Ubezdźwięcznianie

• Polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie bez drgań wiązadeł głosowych (b-p, w-f, g-k, d-t, ż-sz, z-s, ź-ś, dz-c, dź-ć). Przyczyny bezdźwięczności to: zaburzenia słuchu fonematycznego, słaba motoryka narządów artykulacyjnych- wargi i policzki są wiotkie, mała pojemność klatki piersiowej. 

 

4. Nosowanie 

• Głoski nosowe m, mi, n, ni, ę, ą- wymawiane są jak ustne i odwrotnie- ustne z poszumem nosowym.
  Wyróżnia się nosowanie zamknięte, otwarte i mieszane. Przyczyną nosowania zamkniętego jest niedrożność jamy nosowo- gardłowej na skutek częstych stanów kataralnych, przerostu trzeciego migdałka lub polipów. 

 

5. Nosowanie otwarte 

• Spowodowane jest wadami anatomicznymi, takimi jak rozszczepy podniebienia, wargi górnej i zniekształcenia szczęki dolnej oraz krótkie podniebienie. Nosowanie jest wadą wymowy spotykaną rzadziej, nie należy go jednak lekceważyć.

 

6. Wadliwa wymowa głosek k, g 

• Głoski te są zastępowane głoskami t, d. Są one wynikiem nieprawidłowej pracy języka.

 

7. Dyslalia całkowita (bełkot) 

• Jest to nieprawidłowa wymowa polegająca na opuszczaniu, zastępowaniu lub deformowaniu prawie wszystkich głosek. Wymowa dzieci z tego rodzaju dyslalią jest prawie w ogóle niezrozumiała.

 

8. Jąkanie 

• Jąkanie to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. 
• Ze względu na występujące objawy wyróżniamy jąkanie:
  • kloniczne - cechuje się krótkimi zahamowaniami mowy i wielokrotnym powtarzaniem sylab 
  • toniczne - cechuje się dłuższymi zahamowaniami i wielokrotnym powtarzaniem głosek 
  • jąkanie toniczne ze współruchami czyli dodatkowymi ruchami kończyn. 
  • jąkanie właściwe należy jednak rozróżnić od jąkania wczesnodziecięcego, które występuje u dzieci między 3 a 5 rokiem życia na skutek nieukończonego rozwoju psychicznego, małej sprawności narządów artykulacyjnych, nie dość szybkim kojarzeniem nazwy z pojęciem. Taka dysharmonia między potrzebą wyrażania swoich przeżyć i myśli a możliwościami w tym zakresie występuje u ponad połowy dzieci w wieku przedszkolnym i mija samoistnie po zwiększeniu sprawności w posługiwaniu się mową. Jeśli jednak twoje dziecko skończyło 6 lat i nadal się jąka, zgłoś się do logopedy.

 

Kto to jest logopeda?

Logopeda jest specjalistą, który może:

• Nauczyć Twoje dziecko prawidłowo wymawiać wszystkie głoski języka polskiego.
• Nauczyć je prawidłowo połykać.
• Nauczyć je prawidłowo i wydajnie oddychać.
• Pomóc mu „pozbyć się jąkania” (niepłynności mówienia).
• Nauczyć je jak dbać o swój głos.
• Pomóc mu w nauce czytania i pisania, jeśli zajdzie taka potrzeba.
• Nauczyć je różnicować głoski do siebie podobne.

 

Kiedy należy udać się do logopedy?

• Dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę. Niestety na każdym etapie wiekowym jest to wada, z tego się nie wyrasta! Im dłużej się zwlekasz, tym bardziej wada się utrwala.
• Niepokoją Cię zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy lub masz wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy.
• Twoja pociecha nawykowo mówi przez nos.
• Po ukończeniu 4 roku życia dziecko zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne:

      d na t (np. zamiast domek mówi tomek), 

      w na f (zamiast woda mówi fota), 

      g na k (zamiast gęś mówi kęś), 

      b na p (zamiast buda mówi puta).

• Nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych (czyli a, o, u, e, i, y) pod koniec trzeciego roku życia.

 

Jakie są przyczyny problemów z wymową? 

• Zbyt długie karmienie butelką
• Zbyt długie ssanie smoczka
• Ssanie kciuka
• Dłużej utrzymujący się katar
• Przerośnięty trzeci migdał
• Problemy z przerośniętymi migdałkami podniebiennymi
• Infantylny sposób połykania
• Wada zgryzu
• Zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe lub wędzidełka wargowe
• Wczesna próchnica zębów mlecznych
• Rozszczep podniebienia lub /i warg
• Nieprawidłowe oddychanie
• Niedosłuch
• Dostarczanie nieprawidłowych wzorców wymowy (mówienie zdziecinniałe do dziecka)

 

Czego możesz się spodziewać podczas wizyty u logopedy?

• Sprawdzenia budowy aparatu artykulacyjnego (zgryz, język, podniebienie)
• Badania sposobu połykania
• Pytań dotyczących: rozwoju mowy dziecka, rozwoju psychomotorycznego, przebiegu ciąży i porodu
• Zbadania sposobu realizacji wszystkich głosek języka polskiego
• Zbadania słownictwa dziecka, sposobu jego wypowiadania się
• Badania pamięci słuchowej dziecka
• Badania analizy i syntezy słuchowej, pisania i czytania u dzieci siedmioletnich i starszych
• Sprawdzenia sposobu oddychania, tempa mówienia, rodzaju fonacji.

 

Od czego zależy skuteczność terapii logopedycznej?

• Od rodzaju wady wymowy lub/i/ zaburzenia mowy
• Od sprawności umysłowej dziecka
• Od sprawności aparatu artykulacyjnego
• Od prawidłowej kompleksowej diagnozy
• Od systematyczności w uczęszczaniu na zajęcia logopedyczne i ćwiczeń z dzieckiem w domu  
• Od  wczesnego rozpoczęcia terapii
• Od aktywnego i świadomego udziału zarówno rodzica jak i dziecka w terapii
• Od porozumienia terapeuty z rodzicem

 

Od czego zależy czas trwania leczenia logopedycznego?

• Od rodzaju zaburzenia
• Od rozległości deficytów
• Od wieku dziecka, w którym zgłoszono je na terapię
• Od współpracy terapeuty z rodzicami
• Od systematyczności w ćwiczeniach z dzieckiem

 

Kto wspomaga logopedę w jego pracy?

• Psycholog - określa poziom rozwoju wszystkich funkcji poznawczych i rozległości ewentualnych deficytów
• Ortodonta - zbada budowę zgryzu i ustali program ewentualnego leczenia (aparat ortodontyczny, ćwiczenia, zabiegi)
• Laryngolog - zbada budowę jamy ustnej, nosowej, pomoże usunąć przyczyny problemów z oddychaniem (trzeci migdał, skrzywiona przegroda, katar, polipy), podetnie skrócone wędzidełko, zbada słuch
• Foniatra - zdiagnozuje ewentualne problemy z głosem i ustali rodzaj leczenia
• Pedagog - bada poziom umiejętności szkolnych dziecka: pisania (ortografia), czytania, rozumienia przeczytanych treści oraz podejmie pracę w celu wyrównania deficytów w zakresie wyżej wymienionych umiejętności
• Pediatra - służy rodzicowi pomocą, w dotarciu do wszystkich w/w specjalistów.